Bramki w notacji BPMN (Business Process Model and Notation) są jak rozstaje dróg w dobrze zaplanowanym mieście procesów. To one pozwalają procesom decydować, którędy dalej podąży „rzeka działań”. W języku bardziej ludzkim to właśnie bramki determinują logikę podejmowania decyzji, synchronizacji zadań czy rozdzielania ścieżek wykonania. Ale zamiast pozostawać w suchym teoretyzowaniu, przyjrzyjmy się, jak te koncepcje funkcjonują w rzeczywistych sytuacjach biznesowych: w bankowości, logistyce, obsłudze klienta, czy w IT.
Bramka XOR — wybór jednej drogi jak decyzja przy kasie
Bramka XOR (Exclusive OR) symbolizuje decyzję, w której tylko jedna ścieżka może być wybrana. To klasyczna sytuacja: „albo–albo”.
Wyobraźmy sobie proces obsługi wniosku kredytowego w banku. Po zebraniu danych klienta i obliczeniu jego zdolności kredytowej proces dochodzi do bramki decyzyjnej:
- Jeśli zdolność kredytowa jest wysoka – proces kieruje się do ścieżki „zatwierdzenie wniosku”.
- Jeśli zdolność jest niska – przechodzi do ścieżki „odrzucenie wniosku”.
- W niektórych bankach istnieje też trzecia ścieżka – „przekazanie do manualnej analizy”.
Tu właśnie ujawnia się piękno XOR: jedna decyzja, jeden wynik, jak wybór jednej kasy w supermarkecie. Nie można stanąć jednocześnie w trzech kolejkach, proces wybiera tylko jedną ścieżkę.
Inny przykład? Proces rekrutacyjny w firmie IT. Po rozmowie kwalifikacyjnej system rekrutacyjny wchodzi w etap decyzji: kandydat „zaakceptowany” lub „odrzucony”. Bramka XOR decyduje i od niej zależy, czy proces zakończy się e-mailem z gratulacjami, czy uprzejmym podziękowaniem.
Bramka OR — wiele dróg otwartych, jak decyzja menedżera projektu
Z kolei bramka OR (Inclusive OR) pozwala na wybór jednej, kilku lub wszystkich ścieżek. To sytuacja znana każdemu kierownikowi projektu niektóre zadania mogą być wykonane równolegle, ale niekoniecznie wszystkie.
Przykład: proces reklamacyjny w sklepie internetowym. Po zgłoszeniu reklamacji system ocenia, jakie działania są potrzebne:
- Jeśli produkt jest wadliwy, należy go odesłać do magazynu.
- Jeśli klient domaga się zwrotu pieniędzy, trzeba uruchomić proces zwrotu.
- Jeśli problem dotyczy gwarancji producenta, należy przekazać zgłoszenie dalej.
W zależności od rodzaju reklamacji mogą uruchomić się wszystkie trzy ścieżki, dwie lub tylko jedna. To właśnie siła bramki OR elastyczność w decyzjach.
Podobna logika występuje w procesach IT, np. przy wdrożeniu systemu. Po testach systemowych może się okazać, że:
- trzeba poprawić błędy,
- zaktualizować dokumentację,
- przeprowadzić dodatkowe szkolenie użytkowników.
Każde z tych działań może być wymagane niezależnie od innych i proces potrafi uruchomić dowolne z nich równolegle, jeśli tylko warunki zostaną spełnione.
Bramka AND — równoległe działania jak w orkiestrze
Najbardziej harmonijna ze wszystkich to bramka AND (Parallel Gateway). Umożliwia równoczesne uruchomienie wielu ścieżek, każda jest równie ważna, a proces rusza w kilku kierunkach naraz.
Przykład z życia? Onboarding nowego pracownika. Gdy kandydat podpisze umowę, system uruchamia równolegle:
- proces przygotowania stanowiska pracy (dział IT),
- proces zgłoszenia do ubezpieczenia (dział HR),
- proces szkolenia BHP (dział bezpieczeństwa).
Każdy z tych procesów to oddzielna ścieżka, ale wszystkie muszą się zakończyć, zanim nowy pracownik faktycznie zasiądzie do pracy. Wtedy używamy kolejnej bramki AND synchronizującej, która „czeka”, aż wszystkie ścieżki wrócą i proces może ruszyć dalej.
To klasyczny przypadek działań współbieżnych, orkiestra gra, ale każdy muzyk ma własną partię, a dyrygent (bramka AND) dba, by całość była zsynchronizowana.
Bramka eventowa — decyzja zależna od zdarzenia
Event-based gateway to bardziej „życiowa” wersja bramki XOR, wybór ścieżki zależy nie od warunków logicznych, lecz od zdarzeń, które nastąpią w czasie procesu.
Wyobraźmy sobie proces obsługi klienta w call center. Po wysłaniu wiadomości do klienta system czeka:
- jeśli klient odpowie w ciągu 24 godzin, proces idzie dalej do etapu „rozwiązanie zgłoszenia”,
- jeśli nie ma odpowiedzi, system automatycznie wysyła przypomnienie lub zamyka zgłoszenie.
Podobnie działa proces w logistyce, po wysłaniu przesyłki firma kurierska czeka na jedno z możliwych zdarzeń: „dostarczono paczkę” lub „próba doręczenia nieudana”. To właśnie decyzje eventowe, proces wybiera ścieżkę w zależności od tego, co się wydarzy.
Bramka kompleksowa — logika jak z życia korporacji
Na końcu mamy Complex Gateway, która potrafi łączyć cechy wszystkich pozostałych. To narzędzie dla procesów o złożonej logice np. takich, w których warunki decydują nie tylko o wyborze ścieżki, ale i o tym, ile z nich należy zakończyć, aby proces mógł iść dalej.
Przykład? Proces zamówienia produkcyjnego w fabryce. Aby rozpocząć produkcję:
- muszą być zatwierdzone trzy dokumenty: projekt, budżet i plan logistyczny,
- ale jeśli którykolwiek z nich zostanie odrzucony, proces wraca do korekty.
Tu nie wystarczy prosta bramka AND czy OR, logika jest złożona. Bramka kompleksowa pozwala modelować takie zależności precyzyjnie, jak matematyczne równania biznesu.
Podsumowanie — bramki jako DNA decyzji biznesowych
Bramki w BPMN to rdzeń inteligencji procesowej. Dzięki nim modele nie są tylko zbiorem prostych czynności, lecz odwzorowaniem realnych decyzji i interakcji między ludźmi, systemami i zdarzeniami. To one sprawiają, że procesy biznesowe potrafią reagować na dane, okoliczności i wybory, zamiast wykonywać sztywne, liniowe instrukcje.
W praktyce każda organizacja codziennie korzysta z takich „niewidzialnych bramek”, czy to w decyzji o przyjęciu klienta, uruchomieniu kampanii marketingowej, czy w procesie zatwierdzania faktury. BPMN pozwala po prostu te decyzje narysować, zrozumieć i zoptymalizować.
O autorze
